ČIJI SU VELIKANI ANDRIĆ, TESLA, MEŠA SELIMOVIĆ: Region se spori vec godinama!

Velikani poput Nikole Tesle, Ruđera Boškovića i Ive Andrića pripadaju svetskoj nauci i književnosti, a sa takvim statusom pripadaju čovečanstvu, kažu član SANU Miro Vuksanović i pisac i prevodilac

Muharem Bazdulj povodom najnovije polemike između Beograda i Zagreba izazvane namerom zvanične Hrvatske da na svetskoj izložbi ''Dubai Ekspo 2020'' Teslu predstavi kao hrvatskog naučnika.

Hrvatska već godinama svojata naučnika i inovatora, rođenog u svešteničkoj srpskoj porodici u Smiljanu, na prostoru današnje Hrvatske, izazivajući često veoma oštru polemiku između srpske i hrvatske kulturne i političke javnosti.

Tako je srpski ministar kulture nameru Zagreba okarakterisao kao ''kićenje tuđim perjem'' i nedopustivim potezom, a iz Hrvatske su uzvratili da ne pokušavaju da negiraju Teslino poreklo, te da je on za njih ''hrvatski naučnik srpskog porekla''.

Akademik Vuksanović u izjavi za Tanjug podseća da su se u vreme kada je Hrvatska slavila ulazak u EU na bilbordima u Zagrebu smenjivali likovi 'znamenitih' Hrvata – Ruđera Boškovića koji je, kaže, rodom iz srpske dubrovačke porodice, i Nikole Tesle, rođenog u svešteničkoj kući u Austrougarskoj, a koji je uvek govorio da je Srbin.

''Kada jedan narod doživljava sebe kao deo čovečanstva, a ne samo kao deo svoje teritorije, onda je svestan da te vrednosti (Tesla i Bošković) jesu njegove, ali mu ne pada na pamet da dokazuje da su samo njegove, i tu je problem Hrvata'', smatra Vuksanović.

Preuzimanje i prikazivanje tuđeg kao svog vidi kao posledicu nedozrelog, nacionalnog primitivizma prisutnog na prostoru Balkana, a Hrvati su u tome, kaže, i dvolični.

''Možda bi trebalo da svetu prikažu kuću u Smiljanu, u kojoj se Tesla rodio i koju su u poslednjem ratu spalili, pa je pod pritiskom javnosti obnovili, kao i da u mestu u kojem je rođen pronalazač naizmenične struje nema električnog svetla'', kaže Vuksanović.

Naviku Hrvata da prisvajaju tuđe naziva ''neizlečivom hroničnom bolešću'' i ističe da isto rade i sa Ivom Andrićem koji je, ističe akademik, srpski pisac po svom opredeljenju i Srbin po svom izboru, a sve to po svojoj izričitoj, napisanoj volji.

I Andrić i njegovo delo godinama su predmet svojatanja i rasprave između kulturnih elita u Srbiji, Hrvatskoj i BiH, a pripadnost jedinog nobelovca sa ovih prostora suštinski je odredio Gugl na 120. godišnjicu piščevog rođenja postavivši na srpskom, hrvatskom i bosanskom domenu sliku višegradskog mosta kao ključnog simbola Andrićevog dela.

Tako je, kako su mnogi protumačili, taj pretraživač poslao poruku da je Andrić nadnacionalni pisac koji je ostavio veliki trag u svetskoj književnosti.

Međutim, Vuksanović smatra da se, ipak, moraju poštovati činjenice, odnosno, to kojoj naciji pripadaju i na kojem jeziku stvaraju pisci ili kako su nacionalno opredelili naučnici.

''Srbi treba da budu zadovoljni, jer je bolje da drugi uzimaju od njih, nego da oni uzimaju od drugih. Uvek je u boljoj poziciji onaj koji daje, nego onaj koji uzima tuđe, jer nema svoje'', kaže akademik.

Vuksanović je bio pokretač i glavni urednik edicije ''Deset vekova srpske književnosti'' u koju su 2011. godine uvršteni pisci starog Dubrovnika i Boke Kotorske, poput Ivana Gundulića, Marina Držića, Meda Pucića i Ive Vojnovića.

To je u hrvatskoj javnosti protumačeno kao ''nastavak srbijanske agresije'' i ''deo velikosrpske kulturne politike'', a Vuksanović se priseća da tada bio izložen hajci u Hrvatskoj i da je njegov potez dovođen u vezu sa Memorandumom SANU i bombardovanjem Dubrovnika, iako sa tim, ističe, nije imao nikakve veze.

''Ne sporeći pravo drugima da govore o pripadnosti dubrovačkih pisaca, smatrali smo da oni pripadaju i srpskoj književnosti. U osnovi svake književnosti je jezik na kojem je ona nastala i napisana. Dubrovački govor, koji su stari Dubrovčani sami nazivali na različite načine, a najčešće srpskim, i Vuk Karadžić je uzeo za savremeni književni jezik'', objasnio je Vuksanović zašto su u srpsku antologiju ušli pomenuti dubrovački pesnici i pisci.

Vuksanović ističe da je, za razliku od Hrvatske, pristup Srbije u tom smislu tolerantan i da nikog ne ugrožava, jer svako, kako kaže, svoj književni i naučni nacionalni korpus formira onako kako misli da treba.

''Najvažnije je da se ne ugrožava tuđe'', naglašava Vuksanović.

Dok su se, s jedne strane, u Hrvatskoj protivili tom potezu Matice srpske, s druge strane, dubrovačka pesnikinja Cvijeta Zuzorić, po kojoj je nazvan centar beogradske kulture na Kalemegdanu, našla se u knjizi ''Proklete Hrvatice'' zajedno sa Jelenom Zrinski, Ivanom Brlić Mažuranić, Marijom Jurić Zagorkom…

U Hrvatskoj su, takođe, svojevremeno optuživali Srbiju i za prisvajanje hrvatske kulturne baštine i ''posrbljavanje'' Augusta Šenoe, koji se smatra začetnikom hrvatskog književnog romantizma.

Biserom i novom političkom platformom za srpsku naciju nazvana je i izjava bivšeg predsednika Srbije Borisa Tadića kada je 2012. godine u najveće srpske umove uvrstio, između ostalih, i Ruđera Boškovića kao Srbina katolika.

Ni o nacionalnoj pripadnosti Meše Selimovića još se nisu dogovorili Beograd i Sarajevo, iako se rođeni Tuzlak izjašnjavao kao srpski pisac muslimanskog porekla.

Dok u BiH, Selimovića mnogi nazivaju izdajnikom bošnjačkog naroda, u Srbiji se autor romana ''Tvrđava'' i ''Derviš i smrt'' doživljava kao ''spona između srpske i bosanske književnosti''.

Pisac i prevodilac Muharem Bazdulj kaže da se kultura i nauka razlikuju od, recimo, sporta, koji u oficijelnom smislu ne prepoznaje mogućnost višestruke pripadnosti i ukazuje na primer Franca Kafke kao primarno nemačkog pisca, koji je pisao na nemačkom jeziku.

''Međutim, kada se u simboličkom smislu u Češkoj i Izraelu, zbog mesta rođenja, odnosno, zbog jevrejstva, pozivaju na Kafku, to se ne prepoznaje kao 'skandalozno', primećuje Bazdulj i dodaje da je slično i sa Marijom Kiri i Poljskom, odnosno, Francuskom.

Kako kaže, kad bi mogle da se apstrahuju recentno-istorijske i dnevno-političke napetosti na liniji Hrvatska-Srbija i o ''slučaju Tesla'' moglo bi se govoriti na sličan način, međutim, za Bazdulj je ideja da se Hrvatska poziva na Teslu kao hrvatskog naučnika više nego skandalozna.

Bazdulj podseća da je Tesla rođen u etnički srpskoj porodici i da je za vreme obe Jugoslavije tretiran kao jugoslovenski naučnik, a naučnikova izjava o istovremenom ponosu "zbog srpskog roda i hrvatske domovine" korišćena je, kako kaže, kao ''cigla u zidu bratstva i jedinstva''.

''Tesla je, kako je poznato, umro u dubokoj starosti u Njujorku 1943. godine. Da je kojim slučajem starost dočekao u zavičaju, po svoj prilici bi skončao u Jasenovcu, ako ne bi bio zaklan na kućnom pragu'', kaže Bazdulj.

Za njega je problematično i to što savremena Hrvatska proslavlja dane proterivanja Teslinih zemljaka sa njihovih ognjišta.

''Čak i u ovom kontekstu, tvrdnja da je Tesla hrvatski naučnik bi imala nekog smisla, kada bi se Hrvatskoj na Gorana Hadžića, recimo, rođenog u Vinkovcima, gledalo kao na hrvatskog ratnog zločinca. Skoro bi se moglo reći, Tesla je hrvatski naučnik tačno onoliko koliko je Hadžić hrvatski ratni zločinac'', navodi Bazdulj.

b92.net
Foto: wikimedia