ISTANBULSKI PATRIJARH bi da postane „pravoslavni papa“?

Pripreman nekoliko godina, na nedavnom Arhijerejskom Saboru Ruske pravoslavne crkve usvojen je dokument „O iskrivljavanju pravoslavnog učenja o Crkvi u delima Carigradske patrijaršije i govorima njenih predstavnika“. Dokument na više od trideset stranica predat je Svetom arhijerejskom Sinodu na usvajanje, a kako je u intervjuu Sputnjiku izjavio mitropolit budimpeštanski i mađarski Ilarion (Alfejev), koji je bio na čelu komisije koja je radila na njemu, tekst će biti preveden na više jezika i poslat pravoslavnim pomesnim crkvama.

Predstavljajući dokument arhijerejima ruske crkve okupljenim na Saboru, mitropolit Ilarion rekao je da Carigrad stvara novi eklesiološki koncept koji podrazumeva da carigradski patrijarh ima mnogo šira prava i ovlašćenja od predstojatelja drugih pomesnih crkava.

U suštini, radi se o tome da vaseljenski patrijarh želi da se postavi kao „prvi bez jednakih“, kako su to definisale i neke srpske vladike, laički rečeno, kao istočni papa koji ima posebna ovlašćenja u odnosu na sve druge patrijarhe.

Ruska crkva ukazuje u ovom dokumentu da pravoslavna crkva ne može imati poglavara sa posebnim privilegijama u odnosu na druge, kao što ga ima Rimokatolička crkva, i da je prvenstvo carigradskog patrijarha u odnosu na poglavare ostalih pomesnih crkava prvenstvo po časti, a ne po moći. Ono nikako ne daje za pravo vaseljenskom patrijarhu da presuđuje i donosi odluke osim onih koje se tiču isključivo njegove pomesne crkve, Vaseljenske patrijaršije.

Međutim, upravo iz ovakvog tumačenja posebne pozicije vaseljenskog patrijarha među ostalima proizlaze i ovlašćenja koja u ovom dokumentu osporava ruska crkva: shvatanje Carigrada da je jedino vaseljenski patrijarh nadležan da daje autokefalnost (samostalnost) drugim crkvama, da je on najviša instanca za žalbe u pravoslavnom svetu, da može da skida anateme i zabrane koje su prema kliricima uvele druge pravoslavne crkve, da ima isključivu jurisdikciju u svim zemljama pravoslavne dijaspore, poput Amerike, na primer.

Patrijarh sa papskim primatom

Jednostavnije rečeno: vaseljenski patrijarh, po shvatanju Carigrada, osim što ima poslednju ili jedinu reč, ima pravo i da se meša u unutrašnja pitanja svih drugih pomesnih crkava, da menja njihove odluke ili prekraja njihovu kanonsku teritoriju.

Kao što je na kanonskoj teritoriji Ruske pravoslavne crkve, čiju je nadležnost nad današnjom Ukrajinom svojevremeno priznao i sam Carigrad, vaseljenski patrijarh Vartolomej osnovao „Pravoslavnu crkvu Ukrajine“, pozivajući se na svoje ekskluzivno pravo da uredi stanje pravoslavlja u ovoj zemlji, pošto Moskva to godinama nije bila u stanju da učini. Ili kao što Vaseljenska patrijaršija u svojim zvaničnim izjavama Srpsku pravoslavnu crkvu naziva „Crkvom Srbije“, čime se, slučajno ili namerno, ignoriše ne samo njena dijaspora, već i istorijske kanonske teritorije srpske crkve u Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj…

U zaključku izlaganja mitropolita Ilariona, navedeno je da nova carigradska eklesiologija uništava kanonske temelje Pravoslavne crkve i ozbiljno šteti jedinstvu pomesnih pravoslavnih crkava i da je, uz političke podele, jedan od glavnih uzroka podela u svetskom pravoslavlju kojima danas svedočimo.

Carigradska patrijaršija narušava princip sabornosti u pravoslavnoj crkvi: ona je samo prva po časti, ali ne i po vlasti jer u crkvi se saborno odlučuje, napominje za RT Balkan kulturolog Jovan Janjić.

„Ne može Carigradska patrijaršija preuzimati ingerencije koje pripadaju sabornom telu, tj. sabornom odlučivanju svih pomesnih pravoslavnih crkava. Kada tako čini, Carigradska patrijaršija izlazi iz okvira kanona i stupa na polje politike kojoj je cilj narušavanje jedinstva pravoslavne crkve“, ističe Janjić.

U ovakvom pristupu Carigradske patrijaršije nema ničeg novog, ukazuje za RT Balkan profesor Zoran Čvorović sa Pravnog fakulteta Univerziteta u Kragujevcu. Radi se, u stvari, o vekovnim tendencijama.

„Tumače se isti kanoni, na isti pogrešan način, ne bi li se obezbedio papski primat carigradskom patrijarhu i ne bi li se obezbedila sredstva i pastva za finansiranje te već istorijski neodržive patrijaršije“, dodaje on.

Drugi i treći Rim

Naime, kako objašnjava Čvorović, Carigradska patrijaršija je, onako kako je to činila i crkva prvog Rima još pre velikog raskola 1054. godine, pogrešno tumačila u svoju korist čitav niz kanona vaseljenskih sabora koristeći još i neke poznate istorijske falsifikate, a sve to ne bi li dokazala da zapravo ima primat ne samo po časti već i po vlasti.

„U isto iskrivljeno učenje upada i Crkva novog Rima, tj. Carigrada, ali ne od juče, već još od ranog srednjeg veka. Namerno pogrešno tumači pojedine kanone posebno one koji se tiču sudske nadležnosti, o navodnoj apelacionoj vlasti carigradskog patrijarha nad svim autokefalnim crkvama i o tome da je njegova volja navodno jedini izvor autokefalnosti u pravoslavnoj crkvi“, napominje Čvorović.

On dodaje da nije slučajno što Sveti Sava u svoje „Zakonopravilo“ nije uvrstio one vizantijske kanoničare koji su kanone vaseljenskih sabora tumačili u prilog primata vlasti Carigradske patrijaršije.

„A kanoni su jasni: prema trećem pravilu Drugog vaseljenskog sabora crkva novog Rima, tj. Carigrada, ima sva ona prava koja ima i crkva starog Rima, i izjednačena je sa starim Rimom u časti, ali ne kaže se u vlasti“, ističe Čvorović.

Pri tom, kako dodaje naš sagovornik, izjednačena je po časti zbog istorijskih okolnosti: jer od tridesetih godina četvrtog veka u Carigradu stoluje romejski car i zaseda senat.

„Dakle, to je samo pitanje časti i jedne istorijsko-političke okolnosti koja je promenljiva. Odavno u Carigradu ne stoluje romejski car niti zaseda senat, tako da može da se postavi opravdano pitanje, a ono se već odavno postavlja u episkopatu pravoslavne crkve, da li uopšte Carigradska patrijaršija može da bude prva po časti kada više ovih istorijskih okolnosti nema i kada u većini njenih eparhija imamo episkope bez pastve što je kanonski neodrživo“, naglašava Čvorović.

S druge strane, kako dodaje, danas zaista najveća pravoslavna crkva, s najbrojnijom pastvom jeste, Crkva trećeg Rima – Moskovska patrijaršija.

„Ako uzmemo u obzir i istorijske i političke okolnosti koje su nekad episkopi uzimali u razmatranje, sa promenama koje su se desile putem amandmana u ruskom Ustavu, mi sad možemo da govorimo i o ruskoj državi kao zaštitniku ne samo Moskovske patrijaršije nego i svetskog pravoslavlja“, kaže Čvorović.

Podrivanje jedinstva

Zloupotrebljavajući navodnu apelacionu vlast, za koju jedan od vodećih vizantijskih kanoničara Jovan Zonara jasno navodi da je Carigrad nema i da ne može da sudi episkopima koje nije on rukopoložio, carigradski patrijarh se 2018. godine umešao u slučaj raskolnika iz Ukrajine, objašnjava Čvorović.

„Samovoljno i bez ikakvog pravnog osnova skinuvši anatemu koju je izrekla Moskovska patrijaršija, od pomilovanih raskolnika ali i od nekih koji nisu imali nikakvu zakonitu hirotoniju, patrijarh Vartolomej je sačinio tzv. Pravoslavnu crkvu Ukrajine“, ističe Čvorović.

Jovan Janjić ukazuje na neke od najkrupnijih posledica takve odluke vaseljenskog patrijarha. Kako kaže, pojedine pomesne pravoslavne crkve pošle su nekanonskim putem Carigradske patrijaršije i priznale paracrkvenu, raskolničku organizaciju u Ukrajini za kanonsku crkvu.

„S druge strane, na kanonima je ostala većina pomesnih pravoslavnih crkava, ne priznajući takav čin Carigradske patrijaršije. Samim tim ‘svrstavanjem’ podriva se jedinstvo Pravoslavne crkve, odnosno izaziva se raskol. A neprijateljima pravoslavlja upravo je to cilj. Na taj način oni koji tako postupaju suprotno kanonima bez obzira na kom stepenu časti bili, otpadaju od pravoslavne loze“, ističe Janjić.

Opasnost za slovenske crkve

Cilj tvrdnji da jedino Carigradska patrijaršija može da bude izvor autokefalnosti je da se na taj način obezbedi primat u pravoslavnoj crkvi, ali i da se dođe do dijaspore drugih pomesnih pravoslavnih crkava jer Carigradska patrijaršija ima problem sa manjkom pastve, ukazuje Čvorović.

„Za svaku autokefalnu crkvu, a naročito slovenske, postoji stalna opasnost od takvih papističkih ambicija i težnji Carigrada da revidira izvesne istorijske odluke. Oni su poništili odluku iz 1686. kojom je Carigradska patrijaršija priznala da je Kijevska mitropolija kao majka ruske crkve postala sastavni deo autokefalne Ruske crkve. Tako oni smatraju da je sa nestankom Jugoslavije nestala i Srpska pravoslavna crkva, otuda pominju nekakvu crkvu Srbije“, objašnjava Čvorović.

Jovan Janjić dodaje da takvo tendenciozno imenovanje srpske crkve pokazuje aspiracije na sav pravoslavni narod SPC izvan matične zemlje.

„Na taj način Carigradska patrijaršija želi da ojača svoju poziciju u svetu da bi imala ne samo veći ‘duhovni uticaj’ – a ne može ga imati ako tako radi – nego, nadasve svetovni, politički uticaj na pravoslavni svet što bi bilo u interesu političkih centara moći. A oni koji bi da se umešaju u poredak pravoslavne crkve nastoje da od carigradskog patrijarha stvore ‘pravoslavnog papu’ preko kojeg bi lakše nametali svoj uticaj“, ističe Janjić.

Verski globalizam

Kada je 2019. godine promenjen „Ustav Srpske pravoslavne crkve za Severnu i Južnu Ameriku“, čime su rukovodili episkopi SPC s teritorije SAD istočnoamerički Irinej, zapadnoamerički Maksim i novogračanički Longin, a naziv Srpska pravoslavna crkva zamenjen sa Srpske pravoslavne eparhije u SAD, deo javnosti primetio je da se mnoge eparhije koje su pod jurisdikcijom Carigrada zovu upravo ovako, poput Ukrajinskih pravoslavnih eparhija u SAD.

RAT DVA PATRIJARHA: Vartolomej optužio Rusiju za rat, Kiril gnevan!

Trojica episkopa, s druge strane, tvrdila su da nema govora ni o kakvom odvajanju od SPC, ali je Ustav, intervencijom tadašnjeg patrijarha Irineja koji je lično otputovao u SAD, vraćen na staro.

„To je odraz upravo te istočnopapističke teze Carigradske patrijaršije da joj pripada celokupna dijaspora autokefalnih crkava. Nikada Carigradska patrijaršija nije kontrolisala celokupnu dijasporu, posebno to ne može danas kada postoje autokefalne pravoslavne crkve“, kaže Čvorović.

Takvo učenje, kako ističe, prodrlo je i u slovenske pravoslavne crkve u poslednjim decenijama prošlog veka u vreme dominacije Carigrada obezbeđene pre svega preko bogoslovskih ustanova i fakulteta.

„Njima odgovara sužavanje autokefalnosti, istočni papizam nije ništa drugo do vrsta verskog globalizma u organizacionom smislu. Ta učenja postala su sastavni deo uverenja pojedinih episkopa, kako srpske, tako i ruske crkve tako da se front borbe protiv istočnog papizma ne vodi samo između autokefalnih pravoslavnih crkava, nego i unutar njih. Ali je sada potpuno jasno da sve ovo što je Carigradska patrijaršija napravila u Ukrajini sa nekanonskim davanjem tomosa PCU napravilo najveći raskol u pravoslavlju i da je patrijarh Vartolomej sa takvom odlukom jedan od glavnih vinovnika krvoprolića u Ukrajini“, zaključuje Čvorović.