U SRCU VIMINACIJUMA: Naši arheolozi oduševljeni otkrićem trijumfalne kapije čuvenog rimskog imperatora

Prvi mraz je kao Deda Mraz doneo poklon arheolozima na nalazištu Viminacijum: neočekivano i neverovatno otkriće trijumfalne kapije, kakva se gradila samo u izuzetnim prilikama za imperatore, careve Rima, svetskog carstva. Istraživači Arheološkog instituta dr Saša Redžić, dr Ilija Danković, dr Mladen Jovičić, dr Angelina Raičković, Kristina Živković i Petar Kojadinović bili su zapanjeni kada su otkopali masivne temelje slavoluka kakav se podizao samo za rimske vladare.

Rešenje zagonetke – kome je trijumfalna kapija bila posvećena, naučnici su pronašli kada su iz gotovo smrznute zemlje iskopali deo mermerne ploče sa uklesanim imenom vladara. Bio je to imperator Karakala, koji je odrastao u vojničkim logorima prateći oca Septmija Severa u pohodima i već od svoje 15. godine učestvovao u borbama.

– Kolege su na već na osnovu nađenog materijala utvrdile da je slavoluk izgrađen krajem drugog ili najkasnije početkom trećeg veka naše ere. Tada se, prema istorijskim izvorima, u gornjomezijskoj prestonici Viminacijumu odigrao izuzetan događaj: ovde je Markus Aurelijus Antoninus, poznatiji pod nadimkom Karakala, 195. godine proglašen za cezara, savladara i naslednika svog oca Septimija Severa, od koga je titulu avgusta preuzeo tri godine kasnije. Istraživači su znali da je slavoluk izgrađen povodom događaja od izuzetne važnosti za sudbinu imperije, a ploča sa ostatkom posvete Karakali je potvrdila njihove zaključke.

– Ovo otkriće Srbiju svrstava u mali broj zemalja koje imaju ovakve slavoluke – kaže arheolog prof. dr Miomir Korać.

Od avgusta je fokus istraživanja na Viminacijumu bio usmeren na urbano gradsko jezgro.

– Plan istraživanja je podrazumevao da prvo iskopamo glavnu viminacijumsku ulicu – dekumanus. Locirali smo je i otkrili ulicu širine 10,4 metara popločanu glatkim kamenom, a zatim smo došli do složene kanalizacione mreže. Iskopavanje je potvrdilo da su sa obe strane ulice postojale kolonade stubova – kaže dr Ilija Danković.

Svi ti arheološki ostaci bili su očekivani, dok se nisu pojavile neuobičajeni temelji nekog impozantnog objekta. Istraživače su te iskopine potpuno zbunile, ali nedoumicu o čemu je reč ubrzo je zamenilo oduševljenje.

– Bili smo potpuno iznenađeni kada smo otkrili da na jednoj deonici glavne ulice Viminacijuma nedostaje kolovoz i njegova supstrukcija. Umesto njih naišli smo na temeljnu stopu u obliku kvadrata, građenu od masivnih komada krečnjaka. Nastavili smo sa iskopavanjima i otkrili još tri takve stope! Postalo je jasno da se radi o temeljima tetrapilona, građevine na četiri stuba, sa prolazima na četiri strane. Nije bilo dileme da se radi o jednom od zaštitnih znakova rimske arhitekture: slavoluku ili trijumfalnoj kapiji – kaže dr Saša Redžić.

Arheolozi objašnjavaju da su slavoluci nastali u doba republikanskog Rima, kao memorijalne građevine podizane za proslavu pobeda velikih vojskovođa. Kroz njih je tokom svečanosti, trijumfa, vladar-vojskovođa prolazio na bojnoj dvokolici a pratile su ga zaprege natovarene ratnim plenom i kolone zarobljenika. Velika ceremonija se odvijala uz prisustvo pobedničkih legija i masa gradskog stanovništava svih staleža.

– Slavoluci su po pravilu slobodnostojeće građevine, bilo da se radi samo o jednostavnom luku koji premošćuje ulicu, ili raščlanjenom tipu sa tri prolaza, ili onih sa jednim prolazom u formi tetrapilona, sa četiri stuba. Viminacijumska trijumfalna kapija je izgrađena u formi tetrapilona sa jednim prolazom i poljem za natpis iznad lučnog dela. Njene temeljne dimenzije su 10,40 sa 6,25 metara, što je izuzetno blisko dimenzijama slavoluka Arko dei Gavi u Veroni, čija je visina 12,70 metara. Na osnovu tog poređenja najverovatnije je i viminacijumski slavoluk bio visok oko 12 metara – kaže dr Mladen Jovičić.

Arheolozi su izveli i rekonstrukciju izgleda viminacijumskog slavoluka, poredeći ga sa Karakalinim slavolukom u Đemili u Alžiru i na osnovu arhitektonskih delova otkrivenih na samom lokalitetu.

Karakala je vladao od 198. do 217. godine nove ere, a čuven je po ediktu iz 212. kojim je svim slobodnim stanovnicima Rimskog carstva dao građanska prava, kakva su do tada imali samo Rimljani sa Apeninskog poluostrva.

– Svi ljudi širom Rimskog carstva postali su rimski građani po ediktu imperatora Antonina Karakale – zabeležio je rimski hroničar Ulpijan u svojim „digestama“.

Ovom demokratskom reformom Karakala je suštinski promenio karakter imperije koja je posle njegovog edikta postala država svih njenih slobodnih građana, a ne samo manjine sa Apenina koja više nije bila nosilac stvaralačke snage i energije carstva.

– Upravo o tome svedoči i slavoluk u Viminacijumu gde su legije izvikale Karakalu za cara. Viminacijum je nesumnjivo odabran jer su ovi prostori davali najbolje vojnike carstva. Nekoliko najboljih legija je moralo da prisustvuje ceremoniji proglašenja Karakale za cezara, a čin izvikivanja se odvijao na hipodromu dužine 400 metara, za koji sada sigurno znamo da je postojao u Viminacijumu. Posle toga je car otišao u palatu, čije ostatke će kolege sigurno pronaći – kaže prof. dr Korać.

Ideju o izvođenju velike reforme, davanja rimskog građanstva svim slobodnim stanovnicima carstva, Karakala je najverovatnije dobio još u detinjstvu koje je velikim delom proveo u vojnim logorima, prateći oca Septimija Severa, poreklom Kartaginjanina, u pohodima. Tokom ratova se uverio da najbolji vojnici imperije dolaze sa Balkana, a da su ipak u podređenom položaju u odnosu na stanovnike centra imperije.

Antički biografi su bili nemilosrdni prema Karakali i predstavili su ga najcrnjeg tiranina. Istovremeno su, potpuno kontadiktorno, zabeležili kako su se Rimljani dve-tri decenije posle Karakaline smrti sa setom sećali njegove vladavine. Objašnjenje ocrnjivanja se možda krije u činjenici da je u carstvo uveo „vojničku demokratiju“ i porez na ekstraprofit, kojim je primorao dekadentne i prebogate rimske senatore da finansiraju izgradnju javnih objekata. U Karakalinom ediktu koji je izjednačio sve stanovnike carstva opasnost su izgleda videli i engleski istoričari 19. veka, pa su ga predstavili kao neprijatelja ljudskog roda, verovatno zabrinuti da ideje o jednakosti ne zaraze kolonije Britanske imperije.

PIROTSKE PRAMENKE POSTALE NACIONALNO BLAGO, KO ĆE IH ČUVATI? Njihovi geni su ČUDO, evo koliko ih ima u SRBIJI

Car ratnik

Mladi Karakala, kome je idol bio Aleksandar Veliki, vrlo rano je i praktično savladavao vojne veštine i učestvovao u bitkama, prateći oca, imperatora Septimija Severa u pohodima. Da budući car ne ostane neobrazovan, potrudila se njegova energična majka Domna Julija, sirijskog porekla. Ona je, što je do tada bilo nezabeleženo, pratila muža i sina na pohodima i u legijske kampove dovodila najbolje učitelje. Tako je stekla poštovanje vojske i nadimak „imperatorka logora“. Docnije je bila savladarka svog sina u sferi politike jer se on posvetio vojnim pohodima. Legionari su ga obožavali jer im je značajno podigao plate, a još više zbog toga što je i kao car marširao sa njima i borio se.

Bore i ožiljci

O Karakalinom neposrednom učešću u bojevima svedoči i njegova mermerna bista koja prikazuje čoveka kovrdžave kose i brade sa bliskoistočnom fizionomijom i visokim čelom na kome su i bore razmišljanja i ožiljci od oštrice kraj desnog oka i tragom povrede od tupog oruđa.