DOGODILO SE NA DANAŠNJI DAN

1804 – Umro njemački filozof Imanuel Kant, rodonačelnik njemačke klasične filozofije. NJegovo učenje ima tri suštinska obilježja: „kopernikanski obrt“, „kriticizam“ i „primat praktičnog nad teorijskim umom“. U znaku prvog pošao je od pretpostavke da se predmeti moraju upravljati prema saznanju, a ne obrnuto, odnosno da su ljudske saznajne moći nezavisne od iskustva i da je čovjek „zakonodavac prirode“. Pod drugim je podrazumijevao neophodnost transcendentalnog ispitivanja ljudskih moći u znaku pitanja „šta mogu da znam“ i „šta treba da činim“. Primat praktičnog nad teorijskim umom izveo je iz nemogućnosti da se „zakoni slobode“ izvedu iz nužnosti, odnosno iz „zakona prirode“, ili um iz čulnosti i razuma. Postavio je i hipotezu o prirodnom postanku Zemlje i nebeskih tijela – Kantova kosmogonijska hipoteza. Djela: „Kritika čistog uma“, „Kritika praktičnog uma“, „Kritika rasudne snage“, „Opšta istorija prirode i teorije neba“.

1809 – Rođen engleski biolog Čarls Robert Darvin (na fotografiji), tvorac teorije o evoluciji živih bića, njemu u čast nazvane darvinizam. Studirao je medicinu, a potom teologiju. Tokom ekspedicije s brodom „Bigl“ od 1831. do 1836. sakupio je ogroman naučni materijal, a putovanje je opisao u knjizi „Put prirodnjaka oko svijeta“. Na obalama Južne Amerike i ostrvima u Tihom okeanu proučavao je geološke formacije, biljke i životinje i zaključio da su se organizmi postepeno mijenjali. Poslije 22 godine rada objavio je epohalno djelo „Postanak vrsta putem prirodnog odabiranja“, u kojem je razradio tezu o evoluciji. „Postanak vrsta“ je revolucionisao biologiju, ali je izazvao žestoke napade crkvenih krugova. Ostala djela: „Promjenljivost životinja i biljaka pod domaćim uslovima“, „Porijeklo čovjeka“.

1809 – Rođen američki državnik Abraham Linkoln, predsjednik SAD od 1860. do 15. aprila 1865, kad ga je u Vašingtonu ubio jedan fanatični pristalica ropstva. Prije nego što je izabran za šefa države bio je zemljoradnik, drvosječa, lađarski momak, upravnik pošte, advokat, kongresmen. Pripadao je Republikanskoj partiji, stranci industrijske buržoazije, koja je bila za ukidanje ropstva. Od 1861. do 1865. ratovao je protiv otcijepljenih južnih država SAD, u kojima su vlasnici plantaža željeli da zadrže robove crnce da bi imali besplatnu radnu snagu.

1818 – Čile je proglasio nezavisnost od Španije.

1832 – Pacifička ostrva Galapagos pripojena Ekvadoru.

1851 – Edvard Hargrejvs pronašao zlato u Samerhil Kriku u Novom Južnom Velsu, izazvavši „zlatnu groznicu“ u Australiji.

1882 – Rođen srpski slikar Ljubomir Ivanović, pionir srpske grafike. Poslije studija na Državnoj akademiji u Minhenu bio je profesor Umjetničke škole u Beogradu. U srpskom slikarstvu je crtež od pomoćne slikarske discipline razvio do samostalnog umjetničkog djela. Njegovi izvanredni realistički crteži, s motivima iz raznih krajeva naše zemlje, imaju, osim umjetničke, i izuzetnu dokumentarnu vrijednost. Izradio je dvije mape linoreza: „Stari Pariz“ i „Iz naših krajeva“ i tri albuma crteža olovkom: „Iz južne Srbije“, „Predeli Šumadije i južne Srbije“ i „Jugoslovenski predeli“.

1912 – Abdicirao posljednji kineski car iz dinastije Manču – Pu Ji, poslije čega je Kina postala republika s predsjednikom Sun Jat Senom. Kad je Japan 1932. od sjeveroistočnih kineskih provincija stvorio satelitsku državu Mandžuko, Pu Ji je „vraćen“ na prijesto, postavši marioneta osvajača. Poslije Drugog svjetskog rata je osuđen, ali pošto je na robiji „shvatio“ grešku, pomilovan je i 1962. je postavljen za člana Nacionalnog kongresa.

1923 – Rođen italijanski filmski režiser Đanfranko Korsi, poznat kao Franko Zefireli, koji je režirao i opere i muzičke drame. Posebno je cijenjen po inscenacijama drama Viljema Šekspira, kome je ostao vjeran, pa je adaptirao njegova djela i za filmove „Ukroćena goropad“ i „Romeo i Julija“.

1942 – Prilikom bjekstva iz koncentracionog logora u Crvenom krstu kod Niša, u Drugom svjetskom ratu su u obračunu s Nijemcima poginula 42 logoraša, a 105 se dokopalo slobode. Nijemci su za odmazdu strijeljali 850 ljudi. Kroz logor je tokom rata prošlo oko 30.000 ljudi, a više od 10.000 je strijeljano na brdu Bubanj.

1949 – U Beogradu počela nastava na Akademiji za pozorišnu umetnost, osnovanoj 1948.

1973 – Sjeverni Vijetnam tokom Vijetnamskog rata pustio prvu grupu američkih ratnih zarobljenika.

1974 – U Moskvi uhapšen ruski pisac Aleksandar Solženjicin, dobitnik Nobelove nagrade za književnost, a sutradan mu je oduzeto sovjetsko državljanstvo i protjeran je iz zemlje, poslije čega je u emigraciji proveo dvije decenije.

1979 – Umro francuski filmski režiser Žan Renoar, sin slikara Ogista Renoara, tvorac poetskog filmskog realizma. U njegovim filmovima su se miješali san i realnost, radost i tuga svakidašnjeg života. U skladu s anarhističkim odnosom spram buržoaske hipokrizije, pred Drugi svjetski rat je snimio nekoliko antiratnih filmova, koji su snažno uticali na duhovno stanje nacije. Napisao je knjige „Renoar, moj otac“ i „Moj život i moji filmovi“. Filmovi: „Nana“, „Kučka“, „Madam Bovari“, „Toni“, „Zločin gospodina Lanža“, „Izlet“, „Velika iluzija“, „Marseljeza“, „Čovjek-zvijer“, „Pravilo igre“, „Močvara“, „Ova zemlja je moja“, „Žena na obali“, „Rijeka“, „Helena i muškarci“, „Frenč kankan“, „Testament doktora Kordelijera“, „Doručak na travi“.

1979 – U Rodeziji poginulo 59 ljudi u putničkom avionu „Er Rodezija“, kojeg su oborili gerilci.

1984 – Umro argentinski pisac Hulio Kortasar, jedan od najznačajnijih u latinoameričkoj literaturi, majstor kratke priče. Motivi igre, rituala i mita uvrstili su ga među najveća imena svjetske književnosti. U njegovoj prozi dominiraju egzistencijalistički i kosmopolitski tonovi, čiji je glavni cilj traganje za individualnim i nacionalnim identitetom. Probleme komunikacije i samoće u megalopilisima Amerike i Evrope rješavao je neočekivanim fantastičnim obrtima, u širokom tematskom dijapazonu, od preispitivanja umjetnosti i stvarnosti do angažovane socijalno-političke sadržine. Djela: zbirke pripovijedaka „Tajno oružje“, „Kraj igre“, „Sve vatre oganj“, „Neko ko ovuda ide“, „Toliko volimo Glendu“, „Progonitelj“, romani „Školice“, „Manuelova knjiga“, književni ogledi „Posljednja runda“, „Istorija kronopija i fama“, „Put oko dana za 80 svjetova“, putopis „Autonauti kosmoputa“.

1986 – SAD su SFRJ izručile hrvatskog ratnog zločinca Andriju Artukovića, ministra unutrašnjih poslova ustaške NDH. Suđenje u Zagrebu pretvorilo se u farsu, jer mu nije suđeno za zločin genocida i ubistvo više od 700.000 Srba, Jevreja i Roma u Drugom svjetskom ratu, već samo za pojedinačna nedjela.

1996 – Jaser Arafat preuzeo dužnost prvog palestinskog predsjednika.

1997 – Hvang Đang Jop, blizak saradnik predsjednika Sjeverne Koreje Kim Đong Ila, zatražio je u južnokorejskoj ambasadi u Pekingu politički azil u Južnoj Koreji.

1999 – Američki Senat se većinom glasova opredijelio protiv smjenjivanja predsjednika SAD Bila Klintona, odlučujući povodom skandalozne ljubavne afere američkog predsjednika i pripravnice u Bijeloj kući Monike Levinski.