TRAGIČNI KRALJ PETAR DRUGI : Vek od rođenja poslednjeg kralja Jugoslavije Petra II Karađorđevića

Petar II Karađorđević, poslednji kralj Jugoslavije, rođen je pre stotinu godina, 6. septembra 1923. Kralj koji je imao tragediju da kao dete ostane bez oca, nije bio ni punoletan kada je aprila 1941. odveden iz svoje zemlje voljom pučista, koji su 27. marta oborili legalnu vladu, odnosno Namesništvo čija je prva ličnost bio knez Pavle.

Petar II Karađorđević nikada se više nije vratio u svoju zemlju. Bila je to situacija koju su doživele brojne krunisane glave tokom Drugog svetskog rata pošto je nacistička Nemačka okupirala veliki deo Evrope. Počev od kralja Norveške Hakona VII, do grčkog kralja Đorđa II. Manje više svi oni privremeno su se zajedno sa svojim vladama našli na tlu Britanije ili njenih poseda. Većina se po okončanju rata vratila u svoje zemlje.

Sudbina kralja Jugoslavije Petra II Karađorđevića bila je međutim mnogo tragičnija. Kao uostalom i sudbina njegove zemlje. Prvorođeni sin kralja Aleksandra I Karađorđevića i kraljice Marije fon Hoencolern Sigmaringen, od Rumunije, rođen je u Beogradu, u zdanju dvora. Kumovi na krštenju bili su kao izaslanici kralja Džordža V, vojvoda od Jorka sa suprugom, potonji britanski kralj Džordž VI i kraljica Elizabeta.

HOBIT ĆE ZAMENITI ZMAJA? Panika među roditeljima zbog lektire u školama

Kada je 9. oktobra 1934, u Marselju, ubijen kralj Aleksandar, bio je to najtragičniji moment međuratne Jugoslavije. Zemlja koja se tek stabilizovala, inače sve vreme suočena s brojnim neprijateljima, ponovo se našla bez stabilnog neprikosnovenog vođstva. U skladu s testamentarnom željom počivšeg kralja obrazovano je namesništvo čija je prva ličnost bio knez Pavle Karađorđević. Uz njega, članovi namesništva su bili dr Radenko Stanković i dr Ivo Perović. Mladi kraljević Petar u vreme ubistva oca nalazio se u Engleskoj gde je upućen na školovanje. Imao je tada 11 godina. Potonji period maloletni kralj Petar II provodi u Jugoslaviji. Knez Pavle upravljao je zemljom kao prvi namesnik, u iščekivanju punoletstva kralja Petra II. Sticaj oklonosti doveo je septembra 1939. do novog svetskog rata.

Iako su sve simpatije kneza Pavla bez ikakve dileme bile na strani Britanije, njegov prevashodni cilj kada se u Evropi rasplamsao ratni sukob, bio je kako očuvati Jugoslaviju daleko od rata. Bila je to teška situacija. Javno proklamovana neutralnost zvaničnog Beograda, zapravo je bila dobrim delom mimikrija. Kada je sredinom 1940. poražena i okupirana Francuska, Nemci su se dočepali dokumenata koja su jasno ukazivala da je Beograd, odnosno knez Pavle, zapravo vodio politiku naklonosti zapadnim saveznicima.

Pritisak Berlina se potom pojačao. Iskrcavanje Britanaca u Grčkoj dovelo je do odluke Nemačke da obezbedi Balkan bez prisustva Britanaca, što će dodatno otežati položaj zemlje. Traženo je pristupanje Kraljevine Jugoslavije Trojnom paktu. Knez Pavle je postupno, posle mučnih pregovora, uspeo da izdejstvuje da pristupanje bude formalno. Odnosno, Kraljevini Jugoslaviji je paktom od 25. marta, garantovano da se od nje neće tražiti nikakvo učešće u nemačkim ratnim naporima, niti prelaz nemačkih trupa.

Državni udar koji se dogodio 27. marta 1941, doveo je do besa Berlina i napada na Kraljevinu Jugoslaviju. Pučisti su proglasili mladog kralja Petra II punoletnim, da bi ga potom odveli u emigraciju. Zajedno sa izbeglom vladom dospeo je u Grčku, odmah potom u tada britansku Palestinu, zatim u Egipat. U junu 1941. doveden je u Englesku, gde je prihvaćen kao simbol protivljenja nacizmu. U to vreme kralj Petar II je u Britaniji prikazivan kao neka vrsta uzora otpora Nemačkoj. Slavljen i uvažavan, pošto više nije imao pored sebe iskusnog kneza Pavla, koji je odveden u konfinaciju, prvo u Keniju, potom u Južnu Afriku, zbog potpisivanja pakta, mladi kralj se u novoj poziciji, okružen veštim političarima i diplomatskim uticajima, teško snalazio. Potonja sudbina Jugoslavije određena je usklađivanjem interesa velikih sila, uglavnom nezavisno od prilika unutar same zemlje. Kada su sovjetske trupe iz Rumunije u jesen 1944. prešle na teritoriju Jugoslavije i zajedno sa partizanskim jedinicama u oktobru zauzele Beograd, bilo je jasno da je sudbina Kraljevine Jugoslavije zapečaćena. Sam Petar II bio je primoran da, avgusta/septembra 1944, podrži Josipa Broza Tita kao predvodnika celokupnog pokreta otpora u Jugoslaviji. Rojalisti unutar zemlje pozvani su tada da se priključe partizanskom pokretu odnosno NOVJ, što će mnogi i poslušati.

Kralj je to učinio pod pritiskom britanskog premijera Čerčila koji je, kako izgleda, verovao da je pridobio Josipa Broza Tita, tokom pregovora u Bariju, Italija. Narušavanju kraljeve popularnosti doprinela je prethodno i činjenica da se tokom rata, dok je zemlja bila okupirana, venčao. Njegova izabranica bila je grčka princeza Aleksandra. Bila je to, nema dileme, mladalačka ljubav. Venčanje u takvim okolnostima nije bilo po volji ni kraljice Marije. Monarhija u Jugoslaviji, i formalno, ukinuta je 29. novembra 1945. Namesništvo koje je obrazovano po sporazumu Tito – Šubašić (Srđan Budisavljević, Ante Mandić, Dušan Sernec) bilo je telo koje bukvalno niko ništa nije pitao. I prethodno zasedanje AVNOJ-a, novembra 1943, odredilo je da se pripadnicima kuće Karađorđević zabranjuje povratak u zemlju.

Kralj je tom namesništvu čak i odrekao legitimnost, kao što nikada nije prihvatio legalnost poratnog režima u Jugoslaviji, odnosno nikada nije abdicirao. U poratnom periodu kralj Petar II živeo je uglavnom daleko od ma kakvog realnog političkog uticaja. Režim u socijalističkoj Jugoslaviji bio je tih decenija vrlo stabilan. Posle raskida sa istočnim blokom 1948, vlast u Beogradu bila je obezbeđena i interesima Zapada.

Kralj Petar II, odnosno kuća Karađorđević, koja je iznela veliki deo borbi za nastanak novovekovne srpske države i zatim Jugoslavije, nesumnjivo je uživala znatnu popularnost u nekim delovima zemlje, posebno je to važilo za centralnu Srbiju, kao i vojvođanske Srbe. Ali taj element se uvođenjem novog režima posle 1944/45, našao sasvim razvlašćen, pa i progonjen. Karađorđevići su u međuratnom periodu uživali i, danas zaboravljenu, popularnost u novooslobođenim, prethodno austrougarskim zemljama, posebno u Sloveniji i Dalmaciji, uz razume se Vojvodinu. Oslobođenje 1918. donelo im je ne samo slobodu od tuđinske vlasti nego i ekonomsko oslobođenje. Najveći deo seljaka na prostoru današnje Hrvatske i Slovenije do 1918. bili su bezemljaši, u poziciji koja se nije bitno razlikovala od feudalnih kmetova. Kraljevina SHS/Jugoslavija im je podelila zemlju koju su prethodno najvećim delom držali veleposednici Austrijanci i Mađari. Pri čemu su bivši vlasnici obeštećeni. Režim koji je uveden posle 1945. uspeo je da sve to postupno bude zaboravljeno.

U socijalističkoj Jugoslaviji uvedeno je federalno ustrojstvo, ubrzo preoblikovano u sasvim labavu zajednicu u kojoj su jedini faktori jedinstva bili partija i njen čelnik Josip Broz Tito. Ideja jugoslovenstva kao nacije, na čemu se temeljila Kraljevina Jugoslavija, sasvim je odbačena. Nesrećnog prognanog kralja Petra II podržavali su i pomagali jedino pojedini predstavnici političke emigracije. Bila je to malobrojna grupa, osim retkih izuzetaka, skromnog imovnog stanja i gotovo nikakvog uticaja na međunarodnom nivou. Iako im se rodio sin, jula 1945. u Londonu, brak sa kraljicom Aleksandrom nije bio ni srećan ni dugotrajan. Vlast u socijalističkoj Jugoslaviji sistematski, decenijama, širila je priče o bogatstvu otetom od naroda. U stvarnosti, imovno stanje izgnanog kralja bilo je skromno. Ono što su Karađorđevići posedovali u zemlji oduzeto im je.

Državna sredstva koja su pred rat sklonjena na Zapad, ono što je od njih preostalo pošto su se namirile zapadne vlade, pripala su poratnom režimu u Beogradu. Kralj Petar II Karađorđević preminuo je u Denveru, SAD, 3. novembra 1970. Imao je samo 47 godina.

Sahranjen je u crkvi Svetog Save u Libertvilu. Njegovoj sahrani pored desetina hiljada tamošnjih Srba, nešto predstavnika drugih jugoslovenskih naroda, kao i službenih predstavnika SAD, prisustvovale su i stotine američkih pilota spasenih od strane rojalista tokom Drugog svetskog rata u okupiranoj Jugoslaviji. Bio je jedini kralj neke zemlje sahranjen u SAD. Konačno, maja 2013. posmrtni ostaci Petar II Karađorđevića preneti su u otadžbinu i sahranjeni u porodičnoj grobnici Karađorđevića, u kripti hrama Svetog Georgija na Oplencu.