DECA SU RATOVALA ZA SLOBODU: Na današnji dan probijen Sremski front, usledilo oslobođenje

U ranim jutranjim časovima 12. aprila 1945. godine, Jugoslovenska armija probila je nemačku odbranu na Sremskom frontu. Posle višemesečnih rovovskih borbi, odlučnom ofanzivom Jugoslovenske armije tada je konačno probijen utvrđeni nemački front u Sremu. Proboj je omogućio brz prodor jugoslovenskih trupa ka zapadnim delovima Jugoslavije i njihovo konačno oslobođenje u Drugom svetskom ratu.

KOLIKO JE OPRAVDANO DA BUDE OVOLIKO SKUPO: Statistika otkrila koliko energenti zaista učestvuju u ceni hrane

Posle oslobođenja Beograda, oktobra 1944. Nemci formiraju, krajem tog meseca, utvrđeni front pravcem od Dunava na jug preko Srema put Save. Bio je to zapravo deo široke linije fronta od Mađarske, otprilike linije Dunava, na jug sve do Drine. Nemci su zapravo počeli da utvrđuju pojedine tačke na prostoru potonjeg Sremskog fronta još prethodnog meseca, na samom kraju septembra. Pritom, nemačke trupe koje su se nalazile na jugu, ne samo na prostoru Jugoslavije nego i u Grčkoj, odsečene su ulaskom sovjetskih trupa u Srbiju i oslobađanjem Beograda. Sremski front bio je dakle deo tadašnjeg širokog Istočnog fronta Nemačke. Nemačke trupe koje su se povlačile iz Grčke, Grupa armija E, probijale su se otuda preko unutrašnjosti Srbije i Bosne, i ojačavale nemačke snage u Sremu. Prema procenama nemačke komande brojnost i snaga njihovih trupe na potezu Sremskog fronta bile su zadovoljavajuće negde na samom početku 1945. Na suprotnoj strani nalazile su se snage Jugoslovenske armije, ojačane sovjetskom artiljerijom i njihovim posebnom jedinicama. Brojnost Sovjeta je uvećavana. Zvanični naziv sovjetske vojske tada je još uvek bio Crvena armija. Bili su prisutni i Bugari.

Zvanično, Narodnooslobodilačka vojska i partizanski odredi Jugoslavije (NOV i POJ) preimenovana je 1. marta 1945. u Jugoslovensku armiju. Uz Nemce, na Sremskom frontu su se nalazile i hrvatske ustaško domobranske trupe, kao i nešto ruskih jedinica. Ukupna brojnosti na nemačkoj strani bila je oko 100.000. Zbog konfiguracije terena, opštih okolnosti, pa i masivnosti sukobljenih strana, a onda i činjenice da je bila reč o nepomirljivoj grčevitoj borbi, došlo je do ukopavanja. Veoma teške rovovske borbe trajale su mesecima, uz stravične žrtve obe strane. Proboj je počeo u praskozorje 12. aprila 1945. artiljerijskom vatrom i napadima iz vazduha. U dva naleta po 50 letelica ciljalo je nemačke položaje. Paralelno, nemačke položaje je tuklo približno 120 artiljerijskih cevi. Potom je sledio juriš pripadnika 21. i 48. divizije Jugoslovenske armije, 1. proleterske i 2. tenkovske brigade. Nemačke linije su probijene, otpor je slomljen. Istog dana oslobođeni su Tovarnik, Šidski Banovci, Ilača, Adaševci, Vukovar. Sledilo je oslobođanje Županje, Vinkovaca. Vrbanju, važno saobraćajno čvorište za izvlačenje sa prostora Bosne, JA je oslobodila posle teških borbi, uz brojne žrtve, više stotina jugoslovenskih boraca. U sklopu priprema za proboj u sastavu JA oblikovane su tri operativne grupe. Južnu su sačinjavale 2. proleterska brigada, 17. Istočno bosanska i 3. krajiška. Ta grupacija oslobodila je Semberiju i Brčko, čime su nemačke pozicije ugrožene sa juga. Zapovednik je bio general Peko Dapčević. Središnja, Bosutska grupa, koju su sačinjavale 6. proleterska divizija, 11. divizija i 1. konjička brigada, zaposela je uoči proboja prilaze Bosutu. Udarna, Severna grupa, iznela je glavni udar, proboj fronta. Komandovao je general Milutin Morača. Sačinjavale su je 1. proleterska, 21, 22, 42. i 48, divizija, kao i 2. tenkovska. Proboju je prethodio noćni prelazak Pete brigade 21. divizije, iz Bačke. Nemci su inače centralnu utvrđenu liniju odbrane od Bosuta do Dunava, nazivali Nibelunška linija.

Glavni, najjače obezbeđeni pojas, bio je na potezu Adaševci, Šid, Mohovo. Prethodno, nastojali su da utvrde odbranu istočnije u Sremu. Ruma je konačno oslobođena 27. oktobra, Sremska Mitrovica 1. novembra. Do Nibelunške linije Nemci su potisnuti početkom decembra. Sveukupno na liniji fronta u Sremu nalazilo se tada preko 200.000 vojnih lica, na obe strane. Proboj koji je pokušan 3. decembra, obustavljen je 15. decembra, bez bitnih uspeha. Mesec dana potom, 3. januara Nemci započinju kontraofanzivu, na celoj liniji fronta. Štab 21. divizije NOV i POJ bio je primoran da naloži izvesno povlačenje. Front je stabilizovan tri dana potom. Posle ponovljene nemačke kontraofanzive 17. januara, nazvane Zimska oluja, front je konačno krajem tog meseca stabilan sve do proboja u aprilu. Pošto je Sremski front probijen, Jugoslovenska armija tokom narednih mesec dana oslobodila je celokupan prostor Jugoslavije, a isto tako i Istru i prostor do Soče. Zagreb je oslobođen 8. maja, Ljubljana 9. maja. Trupe JA ušle su i na prostor Austrije, u Korušku i Štajersku, kao i u Trst, ne zadugo. Gubici obe strane na Sremskom frontu bili su ogromni. Popisano je, poimence, 13.400 poginulih iz sastava Jugoslovenske armije. Taj broj je međutim daleko od konačnog. Sovjeti su na Sremskom frontu imali 1.100 poginulih.

Prema navodima jugoslovenske strane, nemački gubici na Sremskom frontu bili su oko 30.000. U sastavu Jugoslovenske armije, i prethodno NOV i POJ, sve formacije koje su tada učestvovale na Sremskom frontu, osim makedonskih, iako su nosile imena po raznim krajevima Jugoslavije, popunjene su novomobilisanim regrutima iz Srbije, odnosno centralne Srbije i Vojvodine. Oni su činili pretežnu većinu sastava. U potonjim tumačenjima navođeno je da su novomobilisani regruti upućivani na front bez valjane obuke i opreme, što je imalo za posledicu velike gubitke. Na suprotnoj strani nalazile su se iskusne i dobro opremljene formacije. Poraz nemačkih trupa na drugim frontovima nesumnjivo je pomogao demoralizaciji njihovih snaga i na Sremskom frontu. Zapovednik nemačkih trupa bio je Aleksander Ler (1885 – 1947) prethodno komandant Jugoistoka i Grupe armija E. Komandovao je napadom na Beograd 6. aprila 1941. Jugoslovenskoj armiji predao se 9. maja 1945. u Topolšici u današnjoj Sloveniji, potpisavši kapitulaciju trupa kojima je komandovao. Sud u Beogradu osudio ga je na smrt zbog ratnih zločina.