POTOMAK NEMANJIĆA ŠEF BEČKIH AGENATA: Najbolje putopise o Srbiji iz 18. veka beležili su Austrijski obaveštajci

Još od 1784. Austrija je slala oficire po beogradskom i susednim pašalucima kuda su hodili preobučeni u kaluđerske momke i starali se o prikupljanju izveštaja i zadobivanju ljudi – utvrdio je u austrijskim vojnim arhivima početkom 20. veka čuveni istoričar Stojan Novaković.

Tajnim poslovima je rukovodio austrijski plemić, po nacionalnosti Srbin, Gedeon Ernest Maretić, iz porodice Maretić-Vojković de Klokoč, koja po predanju potiče, po muškoj liniji, od Vukana Nemanjića. On je bio briljantan sledbenik tradicije čuvene vojničke porodice koja je još od 14. veka davala vojskovođe Ugarskoj, a zatim Austriji, koji su se borili protiv Turaka. Proveo je 41 godinu u uniformi i učestvovao u mnogim bitkama koje su mu donele ratnu slavu. Malo je poznato da je bio značajan vojni teoretičar i pisac koji je skovao termin „srpska revolucija“, kojim je nazvan period od Kočine krajine 1791. i koji je kulminirao 1804. oslobodilačkim i socijalnim ustankom.

GEDEON MARETIĆ je bio najbolje obavešten o srpskom pitanju, jer je bio organizator, a u ključnim trenucima i šef „konfidentske“ – obaveštajne službe čiji su glavni agenti u kaluđerskim rizama lutali Srbijom i prikupljali informacije, crtali mape i pripremali narod za konačnu bitku. Maretić navodi arhimandrita Hadži-Ruvima, igumana manastira Blagoveštenje na Rudniku, kao najuglednijeg sveštenika među Srbima, pravog duhovnog vođu nacije. Njegov manastir je od 1786. postao prosvetni centar za mlade darovite ljude koji su se tu učili pismenosti i crtanju, što je bilo neophodno za pravljenje vojnih karata. Manastir Voljavča, u kome je Hadži-Ruvim ranije bio iguman, bio je takođe poznat po monasima-obaveštajcima koji su prikupljali podatke pred austrijsko-turske ratove u kojima su Srbi masovno učestvovali kao dobrovoljci – frajkori.

SRBI PREPUŠTENI NA MILOST DAHIJAMA

SRBIJA se brzo oporavila od ratnih rana. Zanatstvo je obećavalo zemlji bolju kulturu. Ponovo otvorena trgovina preko Beograda i Niša uvećavala je imućnost. Harač je značajno smanjen – izveštava Maretić.

On napominje da su proterane dahije ubrzo prikupile brojne pristalice, najvećim delom plaćenike, koje su u pljačkaškim jedinicama snage 200-300 ljudi počele da terorišu Srbiju. Porta se izvesno vreme uz pomoć Srba odupirala dahijama, ali kad je odmetnik Pazvan Oglu zauzeo Vidin, radi mira među samim Osmanlijama, Srbi su ponovo prepušteni dahijama.

– Čete najamnika su krstarile zemljom i zahtevale od parohija i naselja nedosežne svote.

Svako odbijanje je smesta imalo smrt za posledicu. Crkve su rušene, a svako okupljanje na bogosluženje je kažnjavano smrću. Žene i devojke su primoravane da se okupljaju u kolo, a muškarci su prisiljavani da prisustvuju tim igrama. Oko tog kruga su postavljeni potkupljivi najamnici čiji su handžari i zapete puške pretili smrću svakoj devojci i ženi koja bi možda htela da pobegne. Sve dok se ne bi pojavio dahija ili neki od njegovih prvih pomoćnika, stupio u krug i izabrao žrtvu pa je usred kruga javno silovao. Otac, voljeni momak ili muž na čijem bi se licu ukazala odvratnost, bes ili makar samo sažaljenje smesta bi pao od noža čudovišta. Užas je zavladao među potlačenim stanovništvom. U gomilama su cela naselja napuštala svoja mirna ognjišta i u srpskim tamnim šumama potražila utočište od mučitelja – zabeležio je Maretić u „Istoriji srpske revolucije“.

KNEZ Aleksa Nenadović, penzionisani poručnik u srpskom frajkoru koji je ostao u kontaktu sa Bečom, uputio je u Zemun pismo: „Cela Srbija se nada samo u milost Austrije da je izbavi iz ove bede“. Poruka je presretnuta i počelo je ubijanje srpskih prvaka. Prvi je posečen duhovni vođa Hadži-Ruvim, zatim Aleksa Nenadović, kao potencijalni vojskovođa, a onda je počelo ubijanje knezova.

– Cela Srbija je smatrala da Porta hoće da iskoreni sve hrišćane. Svako je verovao da je zabeležen na krvavom spisku, svi su pobegli u planine i šume, svaki poredak je prestao.

ZABORAVLjENI HRIŠĆANSKI NAROD

USTANAK 1804. i pobede Srba izazvali su ogromno interesovanje Evrope za Srbe, zaboravljeni hrišćanski narod na Balkanu. Širile su se egzotične priče o divlje hrabrim ljudima s tajanstvenog Orijenta, koji je za katoličko-protestantsku Evropu u to vreme počinjao na Savi i Dunavu. Istoričari velikih sila iskopali su podatke o davno ugašenoj srpskoj srednjovekovnoj državi i plemstvu, ali nisu mogli da objasne odakle su se pojavili obnovitelji Srbije. Austrija i Rusija su imali najviše prvih informacija od svojih agenata, ali ti putopisi nisu bili javni.