SAD I SRBIJA, PRIJATELJ I NEPRIJATELJI: Odnos kroz dva veka do danas!

Sjedinjene Američke Države počivaju na najstarijem Ustavu, ne po vremenu nastanka, već zbog toga što nikada nije bio ukinut, već samo dopunjen sa nekoliko amandamana. Država o kojoj govorimo ovde i danas ima jednu od najvažnijih uloga u svetskoj istoriji, a što se Srbije tiče, odnosi dve države u toku 20. veka su od krajnje prijateljskih dospeli do odnosa potpunog antagonizma, da bi danas dobili novu, dosta šarenoliku notu.

Prvi svetski rat u svoj vir uvukao je SAD 1917. koje su do tada vodile politiku izolacionizma. Predsednik Vudro Vilson je kroz 14 tačaka na Versajskoj mirovnoj konferenciji insistirao na pravu naroda na samoopredeljenje. Ta teza je značila za jugoslovenske narode pravo na zajedničku državu, samim tim formiranje Kraljevstva Srba Hrvata i Slovenaca.

SAD su se nakon konferencije povukle nazad iz evropske politike i tu ulogu ostavile Britaniji i Francuskoj. Značaj predsednika Vilsona je bio neizmeran za jugoslovenske narode i Srbiju kao pijemonta ujedinjenja, otuda danas u srpskoj istoriografiji posebno poštovanje za tadašnjeg predsednika SAD (ne samo kroz novi bulevar), ali zanimljivo ne i za establišment, tačnije Kongres, koji je odbijao da ratifikuje ugovore koje je Vilson u Parizu predlagao i potpisivao.

Drugi put na istoj strani

Drugi svetski rat doneo je mnogo više za savezništvo jugoslovenskih pokreta otpora i SAD. Tadašnji predsednik SAD Frenklin Delano Ruzvelt, inače jedini predsednik sa tri mandata, ostao je u svetskoj i američkoj istoriji upamćen kao jedan od najboljih američkih predsednika, a doprineo je da se zada konačan udarac silama Osovine.

Saveznici su učestvovali u bombardovanju neprijateljskih položaja, pre svega gradova na prostoru Srbije, gde je stradalo na hiljade civila pod bombama tokom proleća 1944. godine.

Od dolaska nove revolucionarne vlasti do 1948. nije bilo većih projekata na relaciji Jugoslavija – SAD, da bi nakon sukoba sa SSSR-om, Jugoslavija svoje ekonomske projekte i planove gradila u kooperaciji sa SAD, tačnije kreditima koje su davale sa ciljem  stvaranja jedne jake, socijalističke države, ali koja ne bi kao ostale zemlje Istočnog bloka bila sateliti SSSR-a, već naprotiv.

Savezništvo kao moneta, rat

Osamdesete su bile vrhunac ekonomske saradnje dve države, ali i vreme za naplatu kredita, baš u deceniji najvećeg ekonomskog standarda i kupovne moći građana Jugoslavije, koja je prevazilazila mnoge zemlje Evrope.

Zatim, početak devedesetih nije naznačavao da će doći do najgorih odnosa Jugoslavije (SRJ) i SAD, tačnije svih njenih saveznika, kako u NATO, tako i van njega.

Ratovi devedesetih su konstantno od sukoba do sukoba pogoršavali odnose dve zemlje. Predsednik Džordž Herbert Voker Buš nije ulazio u evropske probleme, smatrajući da su oni evropska stvar, da bi naslednik Bil Klinton od dolaska na vlast 1993, krenuo u agresivnu spoljnu politiku uz pomoć državnih sekretara, dok je srpskoj strani Madlen Olbrajt ostala najzapamćenija.

Vrhunac je bombardovanje 1999, završeno Kumanovskim sporazumom i otvorenim pitanjem „pobednika“ ovog rata, koje su SAD I NATO karakterisali kao humanitarnu pomoć proteranim Albancima.

Od te kobne godine, odnos prema SAD ostaje vrlo loš, kao da on tek te godine započinje i završava se, što naravno onemogućava produbljivanje istorijske svesti.

Viđenje SAD danas

Današnja javnost uglavnom nema pozitivan odnos prema SAD, sukob 1999. je još svež, čak i za mlađe generacije, mada i same SAD nisu ista država kao ona s početka 20. veka, što isto važi i za Srbiju. Tokovi istorije su se promenili, svet je postao bipolaran, što definitivno znači da više nisu akteulna dva centra moći kao tokom Hladnog rata. Sve navedeno i te kako ima odraza i na Srbiju i na SAD.

Odnosi dve zemlje nisu krajnje definisani danas, stara savezništva ne predstavljaju relevantan faktor koji bi se mogao uzeti u obzir za konačno definisanje odnosa dve države.

Budućnost ostaje otvorena i nikako neće jedna strana uticati na pogoršavanje, ili popravljanje relacije SAD – Srbija, već svetski procesi koji nikoga ne mogu ostaviti isključenim. Na sreću, ili nesreću bićemo svedoci tih tokova, ono što je sigurno jeste samo ono što je se zbilo u smutnom 20. i delom u 21. veku, u odnosima dve zemlje.