Jedna od NAJKRVAVIJIH BITAKA IKADA, 130.000 ljudi STRADALO: „Bolesnik sa Bosfora“ je OČITAO LEKCIJU zapadnim saveznicima

U višegodišnjim ratovima koji su se 1990-ih vodili na području nekoliko bivših jugoslavenskih republika poginulo je ukupno oko 130.000 ljudi. Otprilike isto toliko poginulo je u bitci koja se u okviru Prvog svetskog rata vodila na Galipoljskom poluostrvu. Galipoljska bitka započela je 25. aprila 1915. i trajala je do januara 1916. Reč je o strateški važnoj poziciji, tj. poluostrvu koji kontroliše Dardaneli, a samim time put iz Crnog mora prema Egejskom i dalje prema Mediteranu.

Do bitke dolazi na inicijativu Velike Britanije koja je nakon iskrcavanja na Galipoljskom poluostrvu nameravala da osvoji Istanbul i primorati Osmansko carstvo da izađe iz rata u koji je nekoliko meseci ranije ušlo na strani Nemačke i Austro-Ugarske. Ulazak Osmanskog carstva bio je veliki udarac za sile Antante jer je blokadom Bosfora i Dardanelija onemogućeno snabdevanje Rusije sa zapada i time doveden u pitanje njen dalji angažman u ratnim operacijama, piše poznati hrvatski istoričar Hrvoje Klasić.

Cilj – osvajanje Istanbula

Poraz Osmanskog carstva Britanci su priželjkivali iz još nekoliko razloga. Prvo, kako bi osigurali nesmetan dotok sve važnijeg energenta – nafte – iz bušotina s područja Bliskog istoka, i drugo, kako bi podstakli balkanske narode na pobunu protiv Istanbula, nakon čega bi se ovi uključili u rat na strani Antante. Zbog svega navedenog London donosi odluku o velikoj kopnenoj i pomorskoj invaziji na Tursku, a kao najpogodnije mesto iskrcavanja određena je evropska strana Dardanela, tačnije poluostrvo Galipolje.

Cilj je bio da britanska i francuska mornarica najpre izvrše bombardovanje turskih obalskih utvrđenja, a da zatim britanska kopnena vojska uz pomoć Francuza, Rusa i Grka krene u napad na Istanbul.

Pokušaj prodora kroz Dardanele započeo je u februaru 1915. ali mornarica nije mogla da se približi obali prvenstveno zbog mina koje su Turci postavili uz obalu. Neuspeh pomorskog zauzimanja rezultirao je novom taktikom pa se donosi odluka o velikom desantu kojim bi kopnena vojska zauzela evropsku i azijsku stranu Dardanela. Jedan od retkih britanskih vojnih zapovednika koji se protivio ovom planu bio je Vinston Čerčil tada na poziciji zapovednika kraljevske ratne mornarice.

Iskrcavanje na Galipoljsko poluostrvo počelo je 25. aprila 1915. ujutro, a glavninu od 75.000 angažovanih vojnika činili su pripadnici australijskog i novozelandskog, te jednog francuskog korpusa. Njima se suprotstavilo gotovo 100.000 pripadnika Pete turske armije na čelu s nemačkim generalom Otom Limanom von Sandersom kojeg je turski ministar rata Enver-paša imenovao zapovednikom obrane. Jedan od heroja obrane bio je i mladi časnik Mustafa Kemal, koji će nakon Prvog svetskog rata postati utemeljitelj Republike Turske zbog čega će i dobiti nadimak Atatürk, odnosno „Otac Turaka“.

Debakl Antante

U sledećih nekoliko meseci borbe kod Galipolja pretvoriće se u rovovski rat s promenjivom srećom, čas na strani Britanaca i Francuza, čas na strani Turaka, ali i kod jednih i kod drugih s ogromnim žrtvama. Osim u direktnim oružanim sukobima velik broj vojnika izgubiće život od raznih bolesti koje su se javljale usled izrazito loših higijenskih uslova i nedostatka pitke vode.

Od leta 1915. većinu vremena vojnici su provodili u izgradnji rovova i iščekivanju napada suprotstavljene strane. U jesen iste godine bojište je obišao britanski ministar rata Lord Kitčener, te nakon uvida u stanje doneo odluku o prekidu operacije i povlačenju vojske s turskog tla.

Iako su sile Antante očekivale brzu pobedu bitka za Galipolje se na koncu pretvorila u pravu katastrofu. S druge strane, neočekivana pobeda Osmanskog carstva postaće jedna od poslednjih prilika za slavlje i ponos tom, kako su ga tada već naveliko nazivali, „bolesniku s Bosfora“.

U Australiji i Novom Zelandu 25. april se i dalje obeležava kao državni praznik, tj. dan sećanja na sunarodnike poginule u bici na Galipolju.