BEOGRADSKI JEVERJI HEROJSKI GINULI ZA SRBIJU: Ovde su od desetog veka, neki su na prezime dodavali ić…

Dok su Beogradom vladali različiti narodi, a tek u poslednja dva stoleća kontinuirano Srbi, od 10. veka je u njemu postojano živeo, radio i na različite načine doprinosio razvoju grada još jedan narod – Jevreji.

BOSANKA SE UDALA ZA TURČINA, EVO KAKAV JOJ JE ŽIVOT POSTAO: „Muž će doneti odluku“

O tome u svojim spisima i prepiskama svedoče i kordopski kalifi, i hazarski kagani, i trgovci iz Ankone, Dubrovnika i Venecije, ali i ostaci srušenih sinagoga na savskoj i dunavskoj strani grada. U vreme Kneževine i Kraljevine Srbije beogradski Jevreji stekli su punu afirmaciju kao etnička i verska zajednica. Brojna su jevrejska imena među srpskim junacima iz Prvog i Drugog svetskog rata, kao i na spomenicima i spomen-pločama u najstarijim gimnazijama u Beogradu. Danas nazivi desetina ulica, škola i drugih ustanova podsećaju na bliskost dva naroda koja od 19. veka jednako doživljavaju Srbiju kao svoju otadžbinu.

To su, u najkraćem, podaci iz upravo objavljene knjige „Beogradski Jevreji“ (u izdanju „Lagune“) istoričara Nebojše Jovanovića, koji je temeljno istraživao istoriju ovog naroda u srpskoj prestonici.

On navodi da u istorijskim izvorima prvi podatak o prisustvu Jevreja u Beogradu potiče iz 950. godine (10. vek), u prepisci kordopskog rabina Hisdaja Ibn Šapruta sa hazarskim kaganom Josifom XI. U toj prepisci se pominju „beogradski Jevreji“.

– Verovatno su tu živeli i ranije, oni sami smatraju da žive od „pamtiveka“ na ušću Save u Dunav, ali nema ih u sačuvanim izvorima. U metodologiji istorijske nauke prvi pisani trag predstavlja granicu između naučnog i nenaučnog, između „objektivne prošlosti“ i „nagađanja“, a nauka se ne bavi nagađanjima. Već u kasnijim izvorima vidi se da tu imaju etničku koloniju i veroispovednu opštinu, razvijene trgovačke veze s gradovima u Italiji, Ugarskoj, na Balkanu, ali i šire, kao što se vidi na početku – i sa Španijom i s krajnjom istočnom Evropom, prema Kavkazu. Takođe, važno je napomenuti da oni tada žive isključivo u gradovima i stoga se ne može govoriti o njihovom širem prisustvu na prostoru današnje Srbije. A u to vreme još ne postoje, na primer, ni Smederevo, ni Novi Sad, ni Petrovaradin, ni Šabac, ni Požarevac, čak ni kao geografski pojmovi, niti je u to vreme Beograd u Srbiji – navodi Jovanović.

Objašnjava da su se tada, kao isključivo gradsko stanovništvo, Jevreji bavili zanatima, trgovinom, novčarskim poslovima uopšte, imali su čak menjačnice novca. Istovremeno, bili su veoma odani svojoj tradiciji, kulturi i potpuno posvećeni porodici i negovanju kulta predaka.

Pošto im je bilo zabranjeno pravo na zemljišni posed, oni ne žive u selima i ne bave se poljoprivredom ili stočarstvom, a u gradu se bez novca ne može živeti i stoga su bili vezani samo za urbana zanimanja i novčarske (bankarske) poslove, koji su proizlazili iz njihovih osnovnih zanimanja, trgovine i zanata. Bili su osuđeni samo na tu vrstu zanimanja, iako to nekima možda ne bi bio izbor, već nužda. Način preživljavanja. Mnogi narodi na ovim prostorima imali su svoje države i carstva pre nego što su Srbi 1804. započeli da obnavljaju svoju državu, koja u srednjem veku nije obuhvatala Beograd kao integralni deo države, već u dva kratka perioda grad je bio samo „iznajmljeni posed“, za života dva srpska vladara, kao dobro koje su dobili na doživotno staranje od ugarske krune. Tek od 19. veka Jevreji pomažu u izgradnji srpske države koja ima za cilj da Beograd bude njena prestonica – zato što se gradi na prostoru dotadašnjeg turske upravne jedinice Beogradski pašaluk – i prihvataju Srbiju kao svoju zemlju, a vrlo brzo njihova politička prava izjednačena su sa Srbima – dodaje sagovornik.

stiče i podatak da Jevreji u drugoj polovini 19. veka sebe već nazivaju „Srbima Mosjijeve vere“, te su u Srbiji, kao verska i nacionalna konfesija, doživeli potpunu afirmaciju i razvoj. Tada svojim prezimenima neke porodice dodaju „ić“ ili „ović“ i tako ih namerno posrbljavaju.

– Oni prepoznaju srpsku državnu ideju kao evropsku, koja je negacija dotadašnjeg orijentalnog, turskog, azijskog i svega istočnjačkog, shvataju da su Srbi krenuli dugim koracima ka modernoj državnoj instituciji i pomažu razvoj i srpskog društva i izgradnju građanske evropske države i njenih institucija, povezuju Srbiju sa svetom, a Beograd zadužuju prodavnicama – prvom robnom kućom – i zanatskim radionicama svih zanimanja, velelepnim građevinama na Dorćolu, Zereku i u najužem centru grada – Knez Mihailovoj, izgledom samih ulica koje liče na ulice većih evropskih gradova, daju mu duh metropole i mnogo pre nego što je Beograd dostigao broj od pedeset-šezdeset, kasnije sto hiljada stanovnika – priča Jovanović i dodaje:

– U drugoj polovini 19. veka Jevreja ima i među narodnim poslanicima, i među ministrima, i među oficirima srpske vojske, a najviše među civilnim činovnicima. U oba balkanska i Prvom i Drugom svetskom ratu Jevreji učestvuju kao najveći rodoljubi i patriote, mnogi postaju ratni heroji. Spomen-ploče u najstarijim gimnazijama u Beogradu i spomenici na Jevrejskom groblju svedoče o njihovom vojnom učešću i odanosti Srbiji, koju su smatrali svojom zemljom – u to vreme država Izrael još nije ni formirana – jer drugu nisu imali. Mnogi Jevreji i danas u Beogradu sebe smatraju Srbima, iako su članovi Jevrejske opštine.

Ističe i podatak da Jevreji u drugoj polovini 19. veka sebe već nazivaju „Srbima Mosjijeve vere“, te su u Srbiji, kao verska i nacionalna konfesija, doživeli potpunu afirmaciju i razvoj. Tada svojim prezimenima neke porodice dodaju „ić“ ili „ović“ i tako ih namerno posrbljavaju.

– Oni prepoznaju srpsku državnu ideju kao evropsku, koja je negacija dotadašnjeg orijentalnog, turskog, azijskog i svega istočnjačkog, shvataju da su Srbi krenuli dugim koracima ka modernoj državnoj instituciji i pomažu razvoj i srpskog društva i izgradnju građanske evropske države i njenih institucija, povezuju Srbiju sa svetom, a Beograd zadužuju prodavnicama – prvom robnom kućom – i zanatskim radionicama svih zanimanja, velelepnim građevinama na Dorćolu, Zereku i u najužem centru grada – Knez Mihailovoj, izgledom samih ulica koje liče na ulice većih evropskih gradova, daju mu duh metropole i mnogo pre nego što je Beograd dostigao broj od pedeset-šezdeset, kasnije sto hiljada stanovnika – priča Jovanović i dodaje:

– U drugoj polovini 19. veka Jevreja ima i među narodnim poslanicima, i među ministrima, i među oficirima srpske vojske, a najviše među civilnim činovnicima. U oba balkanska i Prvom i Drugom svetskom ratu Jevreji učestvuju kao najveći rodoljubi i patriote, mnogi postaju ratni heroji. Spomen-ploče u najstarijim gimnazijama u Beogradu i spomenici na Jevrejskom groblju svedoče o njihovom vojnom učešću i odanosti Srbiji, koju su smatrali svojom zemljom – u to vreme država Izrael još nije ni formirana – jer drugu nisu imali. Mnogi Jevreji i danas u Beogradu sebe smatraju Srbima, iako su članovi Jevrejske opštine.

On ističe da je poštovanje porodice i porodičnih rituala kod Jevreja na prvom mestu, te da iz tog sistema proizlaze svi drugi sistemi. Kako kaže, deca se vaspitavaju – sinovi i ćerke – po stareštvu, ne samo za buduće porodice i odnos prema potomcima već za celo društvo.

Kada je reč o najznačajnijim Jevrejima kod nas, Jovanović izdvaja Oskara Daviča, koji je rođen u Šapcu i grana je beogradske porodice David, zatim Stanislava Vinavera, Isidora Papu, Oskara Danona ili Herberta Krausa, od kojih nijedan nije rođen u Beogradu.