SLAVNA PROŠLOST: Beograd u Drugom svetskom ratu oslobođen na sutrašnji dan

Na sutrašnji dan, 20. oktobra 1944. godine, Beograd je oslobođen od nemačkih okupatora u Drugom svetskom ratu. Beogradska operacija bila je jedna od najkrupnijih i najvažnijih bitaka u Drugom svetskom ratu na našem prostoru. Oslobodiocima, sovjetskom Crvenom armijom, zapovedao je general Vladimir Ždanov (1902 – 1964).

NOVINE U GRADSKOM PREVOZU: Do kraja novembra prvih 1.000 informacionih tabli na stajalištima

 

View this post on Instagram

 

A post shared by JUGOSLAVIJA / YUGOSLAVIA (@jugoslavija.sfrj)

Jedinicama Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ) komandovao je general Peko Dapčević (1913 – 1999). Operacija oslobađanje Beograda počela je 12. i trajala do 20. oktobra 1944. godine. Beograd je tada oslobođen posle tri godine i sedam meseci okupacije (april 1941 – oktobar 1944).

U Drugom svetskom ratu grad je strahovito stradao, kako tokom Aprilskog rata 1941, kada je teško bombardovan i velikim delom razoren, potom tokom trajanja nemačke okupacije. Takođe, saveznička vazduhoplovstva su tokom 1944. godine bombardovala Beograd tokom aprila, maja, juna, jula, septembra 1944. Ukupno u 11 navrata. Najrazornije je verovatno bilo bombardovanje na pravoslavni Uskrs 16. i 17. aprila 1944. godine.

Jedinice Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ) dospele su do oboda grada, odnosno do Žarkova i Čukarice, do 14. oktobra. Tokom noći 13. na 14. oktobra zauzeta je Avala. Potom, tokom poslepodneva 14. oktobra usledio je zajednički napad na Beograd Crvene armije i snaga NOVJ, iz četiri pravaca, odnosno kolone. Nemačke trupe pružale su ozbiljan, oštar, otpor. Jedan pravac nastupanja bio je od Čukarice prema Savskom pristaništu. Drugi smer prodora bio je od Topčidera put ulice Kralja Milana.

 

View this post on Instagram

 

A post shared by Biljana Đorđević (@bibislav)

 

Naredna dva pravca bila su od Banjice preko Dedinja prema Krunskoj ulici, i niz Bulevar kralja Aleksandra put Dušanove ulice. Tokom prvog dana i noći završne faze operacije zaposednuta je Banjica, Dedinje, Topčider. Oslobođena je takođe Dunav stanica. Pojedine jedinice NOVJ i Crvene armije dospele su do Slavije i Mostara (prostor današnje petlje). Žestoke borbe vođene su protezu ulica Miloša Velikog i Nemanjine, gde su se nemačke trupe odlučno branile. Do zdanja Narodnog pozorišta oslobodioci dopiru negde predveče 16. oktobra. Zgrada je zauzeta sutradan.

Žestoke borbe vođene su oko obezbeđenja mosta preko Save, železničkog, kao i na prostoru padine od Terazija, od hotela Moskva, prema Savi. Potom kod Šećerane na Čukarici, takođe najverovatnije zbog prilaza reci. Artiljerijsku podršku nemačke trupe su imali sa Ade Ciganlije i sa Bežanije. Do 18. oktobra Nemci su pokušavali i kontranapade, tako da su smenjivane inicijatove jedne i druge strane. Uveče 19. oktobra na vrh oblakodera „Albanija“ na Terazijama postavljena je zastava Jugoslavije sa petokrakom. Bilo je to događaj velikog simboličnog značaja. To zdanje bilo je najviša zgrada onovremenog Beograda. Zastavu je inače postavio partizan Miladin Petrović.

Tada je zauzeta i glavna Železnička stanica u dnu Nemanjine, kao i hotel „Moskva“ na Terazijama. Nemačke jedinice povukle su se preko Save tokom noći 19/20. oktobra. Te noći, u ranim jutarnjim satima oslobođen je Kalemegdan. Gornji grad je u to vreme bio vojna tvrđava, nedostupna civilima. Tako je bilo i u međuratnom periodu. Nemci su žestoko branili i te noći prilaze mostu na Savi, kao i Kalemegdan. Savski most oslobodioci su zauzeli ujutro 20. oktobra. Nemci su prethodno minirali most s namerom da ga podignu u vazduh odmah pošto njihove trupe budu prebačene.

Most je spasen tako što su presečeni kablovi za detonaciju. Spasavanje mosta pripisivano je učitelju Miladinu Zariću. Prema drugoj verziji zasluga pripada zemuncima Nikoli Milovančevu i Krsti Vučiću. Prema trećoj verziji eksploziv na mostu su demontirali pripadnici Dunavske flotile Crvene armije, za šta je odlikovan kapetan Grigorij Orhipenko. Zemun je oslobođen 22. oktobra. Nemci će se potom utvrditi u Sremu na potezu koji će postati poznat kao Sremski front, uglavnom na liniji razdvaja srpske i hrvatske etničke većine. Pritom, u Beogradu su ostali prikriveni pripadnici nemačkih snaga s ciljem diverzantskih dejstva u pozadini.

Te grupe su zatim razbijene. Kompleks Spomen groblja oslobodiocima Beograda, nasuprot ulazu u Novo groblje, otvoren je svečano 20. oktobra 1954. o desetogodišnjici oslobođenja grada. Na površini 1,12 hektara sahranjeno je 1.395 borca Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ) i 818 boraca sovjetske Crvene armije. Tokom oslobađanja grada poginulo je 2.944 pripadnika Narodno oslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ) i 961 borac Crvene armije. Uoči obeležavanja dve decenije od oslobođenja Beograda avion sovjetske delegacije udario je, nesrećnim slučajem, u Avalu. Na mestu pada letelice podignut je spomenik. Tom prilikom poginuli su maršal Sergej Birjuzov (1904 – 1964) i general Vladimir Ždanov (1902 – 1964).